Zasada ustrojowa sformułowana w artykule drugim Konstytucji RP brzmi dla wielu osób mgliście, nieostro, niezbyt konkretnie. Prawnik wie jednak, że z tego krótkiego sformułowania wynikają namacalne i konkretne prawa obywatela w relacji z państwem.

Sposób stanowienia prawa
Zasada demokratycznego państwa prawnego ma szczególne znaczenie w zakresie sposobu, w jaki władza ustawodawcza stanowi prawo. Może dziać się to tylko i wyłącznie w sposób demokratyczny, określony w Konstytucji RP, za pomocą procedur w niej określonych. Jeżeli Sejm, Senat, Prezydent RP lub jakikolwiek inny organ władzy będzie starał się wprowadzić nowe prawo ignorując właściwą procedurę ustawodawczą, wówczas przyjęty akt nie będzie tworzyć praw i obowiązków.

Wybór właściwego aktu prawnego
Państwo prawne, jakim jest Polska musi dobierać właściwe narzędzia do rozwiązywania danych problemów. W kwestiach nieszczególnie istotnych, szczegółowych np. w zakresie spraw technicznych lub związanych z procedurami, można wydać rozporządzenie. Jednak owe rozporządzenie będzie miało moc wiążącą właściwą aktowi prawnemu tego rzędu. Z omawianej zasady ustrojowej wynika zatem, że rozporządzeniem nie da się uchylić ustawy, ustawa zaś nie może zmieniać przepisów Konstytucji RP.

Nakaz ogłoszenia prawa
Państwo prawne to także państwo, w którym obywatele mają szansę na zapoznanie się z aktualnym stanem prawnym. Służy temu ogłoszenie prawa, publikacja aktów prawnych lub promulgacja – są to synonimy. Dzięki tym działaniom obywatel może dowiedzieć się co będzie od niego wkrótce wymagane, co jest zakazane lub co zostało nakazane.

Zapoznanie się z nowymi regulacjami jest prawem, a nie obowiązkiem obywatela. Zgodnie z paremią „ignorantia iuris nocet” osoba nie może uchylić się od odpowiedzialności ze względu na nieznajomość prawa. Zapoznanie się z ogółem norm leży zatem w interesie jednostki.

Spoczynek ustawy
Jednym ze standardów legislacyjnych wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego jest instytucja spoczynku ustawy, tak zwanego vacatio legis. Jest to okres między ogłoszeniem danej ustawy a momentem wejścia w życie. Umożliwia to adresatom prawa na zapoznanie się z nim oraz dostosowanie do nowych wymagań. Jeśli ustawa nie stanowi inaczej, vacatio legis wynosi 14 dni od dnia następującego po publikacji ustawy.

Jeśli wymagają tego szczególne względy, na przykład bezpieczeństwa państwa, można odstąpić od vacatio legis poprzez wejście w życie danej ustawy wraz z jej publikacją.

Jeśli z kolei nowe regulacje prawne wymuszą znaczne zmiany w życiu obywateli, vacatio legis można wyznaczyć na okres dłuższy niż dwa tygodnie, chociażby miesiąc lub rok.

Zakaz retroakcji
Zasada ustrojowa określona w artykule drugim Konstytucji RP wprowadza także zakaz uchwalania prawa z zamiarem oddziaływania wstecz, wobec sytuacji i czynów, które miały miejsce w przeszłości. Jedyną, wyjątkową przesłanką umożliwiającą obejście zakazu retroakcji jest działanie na korzyść obywatela, chociażby w postaci obniżenia stawki PIT za bieżący rok podatkowy.

M.Z.