Aktualna treść art. 1. Kodeksu cywilnego pojawiła się w polskim systemie prawnym na skutek nowelizacji z 1990 roku, której celem było dostosowanie regulacji kodeksowych do realiów kapitalistycznej gospodarki wolnorynkowej ustanowionej w miejsce gospodarki centralnie planowanej. Niniejszy przepis wyjaśnia jakie sprawy można uznać za podlegające regulacjom Kodeksu cywilnego.
Stan faktyczny
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie o sygnaturze I UK 300/13 jest oparty na następującym stanie faktycznym:
ZUS odmówił panu Waldemarowi wypłaty świadczenia przedemerytalnego ze względu na wykazany zbyt krótki staż pracy. Pan Waldemar odwołał się od niniejszej decyzji, jednak odwołanie zostało oddalone przez Sąd Okręgowy, który wskazał, że sytuacja pana Waldemara nie stanowi wyjątku od minimalnego okresu przepracowanych lat w myśl przepisów o ubezpieczeniach społecznych.
Sąd Apelacyjny zmienił zapadły w tej sprawie wyrok na korzyść pana Waldemara. Niestety mężczyzna nie doczekał się tego rozstrzygnięcia, w międzyczasie zmarł. Na skutek rozpoznania apelacji, niezrealizowane świadczenie przedemerytalne pana Waldemara zostało przyznane wdowie, pani Grażynie.
Taka decyzja nie spotkała się z aprobatą ZUSu, który wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną zaskarżającą w całości wyrok Sądu Apelacyjnego.
Decyzja Sądu Najwyższego
Skład orzekający uznał skargę kasacyjną za uzasadnioną. Pierwszym istotnym przepisem w tej sprawie okazał się art. 4. ust. 1. pkt 5. Ustawy o świadczeniach przedemerytalnych wskazujący na śmierć osoby ubezpieczonej jako na chwilę ustania prawa do wypłacania świadczeń. Drugą istotną regulacją był art. 922 § 2 Kodeksu cywilnego określający jasno, że do spadku nie zalicza się praw i obowiązków o charakterze ściśle osobistym.
Elementem ostatecznie przeważającym niesłuszność rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego jest art. 1. Kodeksu cywilnego określający zakres stosowania regulacji kodeksowych. Poprzez odwołanie do wcześniejszego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego, skład orzekający uznał, że świadczenia przedemerytalne są oparte w całości na przepisach o ubezpieczeniach społecznych, zatem nie mieszczą się w brzmieniu art. 1. Kodeksu cywilnego – innymi słowy nie jest to sprawa cywilna w znaczeniu materialnoprawnym.
Sąd Najwyższy uznał przyznanie świadczenia przedemerytalnego wdowie po osobie ubezpieczonej za niemożliwe, gdyż skoro sprawa nie podlega pod regulacje Kodeksu cywilnego, świadczenie przedemerytalne nie może być rozpatrywane w kategorii spadku.
Podsumowanie
Choć art. 1. Kodeksu cywilnego nie wydaje się na pierwszy rzut oka istotnym elementem całości tego aktu prawnego, w pewnych sytuacjach brzmienie tego przepisu może w całości zmienić przebieg rozpatrywania danej sprawy. Jak to wykazano w niniejszym artykule, art. 1. Kodeksu cywilnego jest przywoływany w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych. Pojawia się także często w odniesieniu do zagadnień prawa pracy, prawa podatkowego oraz administracyjnego.
M.Z.