Następstwem istnienia coraz większej ilości regulacji prawnych jest pojawianie się kolizji norm, co utrudnia proces poznania i interpretacji prawa. Zasady postępowania w takich sytuacjach są znane wśród prawników i w dzisiejszym artykule zostaną poddane analizie. Nie mówimy o sytuacji rozbieżności zapatrywań doktryny czy braku wiedzy jaki przepis (np. w sprawie o alimenty) zastosować. Mowa o sytuacji, gdy obowiązujące przepisy są ze sobą sprzeczne.
Kryterium hierarchiczności
Rozstrzygnięcie kwestii kolizji prawnej najczęściej ma miejsce poprzez skorzystanie z reguły „lex superior derogat legi inferiori”, co oznacza „norma wyższa uchyla normę niższą”. Należy wskazać jakiego rodzaju akty prawne wchodzą w kolizję wybierając spośród poniżej przedstawionych:
I Konstytucja RP
II Umowy międzynarodowe ratyfikowane w drodze ustawy
III Ustawy, rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy, umowy międzynarodowe przyjęte inaczej niż w drodze ustawy
IV Rozporządzenia
V Akty prawa miejscowego
Zatem przepisy Konstytucji RP zawsze będą miały pierwszeństwo przed ustawą, a treść ustaw zawsze będzie ważniejsza od regulacji szczebla rozporządzeń. Wydaje się, że wielu polityków nie pamięta o tej podstawowej zasadzie. Dla przykładu formułowanie roszczeń w oparciu o umowy międzynarodowe wyprzedzać będzie rodzime regulacje np. z Kodeksu cywilnego.
Kryterium szczegółowości
Jeśli kolidujące ze sobą akty prawne znajdują się na tym samym szczeblu wyżej przedstawionej hierarchii, należy skorzystać z reguły „lex specialis derogat legi generali” tłumaczonej jako „norma szczególna uchyla normę generalną”.
Wyobraźmy sobie, że pewnego dnia doszło do kradzieży. To przestępstwo jest wskazane w art. 278 Kodeksu karnego, jednak owa kradzież posiadała cechy szczególne określone w innej ustawie takie jak chociażby użycie w tym celu zaawansowanych narzędzi informatycznych. W takiej sytuacji normą mającą zastosowanie będzie hipotetyczna ustawa dotycząca przeciwdziałania skutkom cyberprzestępczości, a nie ogólne regulacje Kodeksu karnego.
Kryterium chronologiczności
Możliwym, choć rzadkim zjawiskiem jest kolizja dwóch norm ogólnych ustawy lub dwóch norm szczegółowych rozporządzenia. Należy w takiej sytuacji skorzystać z reguły „lex posterior derogat legi priori” oznaczającej „norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą”. Następstwem takiego działania będzie zastosowanie tego aktu prawnego, który wszedł w życie później. Niniejsze rozwiązanie opiera się na założeniu, że nowsze regulacje prawne będą w większym stopniu przystawać do realiów świata, w którym obowiązują. Zasada ma istotne znaczenie w kontekście częstych zmian przepisów prawa np. norm prawnokarnych. Dla przykładu w pewnym momencie w Kodeksie karnym nie obowiązywał przepis dot. obligatoryjnego podjęcia zawieszonej kary pozbawienia wolności. Oznaczało to, że w takiej sytuacji Sąd mógł, ale nie musiał podejmować postępowania, pomimo, że wcześniej takie rozwiązanie było obligatoryjne.
M.S. / M.Z.