Odpowiedź na powyższe pytanie dotyczy jednego z powtarzających się zagadnień związanych ze sprawami o podział majątku. Po wyprowadzce jednego ze współwłaścicieli (w tym przypadku – byłego małżonka) drugi z nich zajmuje lokal w całości. Współwłaściciel, który opuścił lokal dobrowolnie, żądania więc odszkodowania za korzystanie z całości lokalu. Czy ma do tego prawo?
Odpowiedź, jak często możemy usłyszeć, brzmi – „to zależy”. Jeśli współwłaściciel opuścił lokal dobrowolnie, choćby pod namową drugiego współwłaściciela lub na jego żądanie, to nie może żądać on odszkodowania. Korzystanie z całości lokalu przez jednego ze współwłaścicieli wpisuje się bowiem w esencję współwłasności, z której wynika prawo do korzystania z całości rzeczy. Wysokość udziałów wyznacza prawa i obowiązki związane z rzeczą, natomiast nie określają zakresu posiadania (czy współposiadania).
Zgodnie więc z brzmieniem art. 206 k.c. …każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli… Z przepisu tego nie sposób wyprowadzać uprawnienia do żądania pożytków (art. 207 k.c.) od współwłaścicieli, korzystających ze współwłasności, nawet ponad swój udział. Wypowiedział się o tym m.in. Sąd Najwyższy (w pełnym składzie Izby Cywilnej) w wyroku z dnia 28 września 1963 roku, sygn. akt III CO 33/62. Teza zawarta w przytoczonym orzeczeniu była następnie potwierdzana m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 25 października 1973 roku, sygn. akt III CRN 247/73, aż wreszcie w uchwale Sądu Najwyższego z 29 listopada 2007 roku, sygn. III CZP 94/07. Warto wspomnieć również treść postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2011 r., sygn. akt III CSK 191/10, w którym czytamy, że …jeżeli sposób posiadania rzeczy wspólnej przez współwłaścicieli nie jest określony umową współwłaścicieli ani orzeczeniem sądu, każdy ze współwłaścicieli jest z mocy art. 206 KC uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Sam ten przepis nie może uzasadniać możliwości żądania przez współwłaściciela od innych współwłaścicieli wynagrodzenia z tytułu posiadania przez nich wspólnej rzeczy „ponad udział”, ponieważ, jak jednoznacznie wynika z jego brzmienia, nie uprawnia on współwłaścicieli do korzystania z rzeczy wspólnej w granicach udziału…
Z odmienną sytuacją mamy do czynienia wówczas, kiedy współwłaściciel został wyzuty z posiadania np. poprzez zastosowanie wobec niego przemocy, wyrzucenie jego rzeczy, dokonanie zmiany zamków etc. Oprócz roszczeń związanych z ochroną (w tym przywróceniem) posiadania, przysługują mu również roszczenia odszkodowawcze.
Adw. Michał Sieruga