Ogólną zasadą w odniesieniu do kosztów postępowania w postępowaniu procesowym jest odpowiedzialność za wyniki sprawy. Strona przegrywająca sprawę ma obowiązek zwrócić stronie wygrywającej koszty postępowania niezbędne do prowadzenia sprawy (art. 98 k.p.c.). Obejmują one m.in. opłatę od pozwu, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika, koszty biegłych, dojazdów świadków i stron etc. Kodeks postępowania cywilnego zawiera co prawda wyjątki od opisanej zasady (np. wg zasad słuszności), jednakże co do zasady strona wygrywająca proces może liczyć na zwrot poniesionych wydatków.
Nieco odmiennie prezentuje się kwestia rozliczenia kosztów w postępowaniu nieprocesowym. wg art. 520 § 1 k.p.c. …Każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie… Zgodnie natomiast z brzmieniem art. 540 § 2 k.p.c. jeżeli uczestnicy postępowania są w różnym stopniu zainteresowani jego wynikiem lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub nałożyć go na jednego z uczestników w całości.
Oznacza to, że co do zasady strony pozostają przy poniesionych kosztach w sprawie nieprocesowej, przy czym sam przepis dopuszcza wyjątek w sprawach tzw. spornych. Często ich zakwalifikowanie do postępowania nieprocesowego bywa kontrowersyjne, ze względu na sposób prowadzenia postępowania, jednakże „takie mamy prawo”. Za sporne należy uznać postępowania o zasiedzenie, zniesienie współwłasności, podział majątku czy dział spadku.
Stwierdzić należy, że opisane sprawy, jeśli strony w różny sposób przedstawiają możliwość np. podziału wspólnego majątku czy charakteru spłat/dopłat – to sprawy te mają zdecydowanie charakter „spornych”. Zgodnie bowiem z treścią zawartą w postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 grudnia 2012 r., sygn. akt I CZ 148/12 …sprzeczność interesów pomiędzy uczestnikami w rozumieniu art. 520 § 2 i 3 k.p.c. występuje wtedy, gdy postanowienie kończące postępowanie w sprawie wywiera wpływ dla jednych zainteresowanych na zwiększenie, a dla innych na zmniejszenie ich praw… (vide również Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., sygn. akt III CZ 47/10). Docelowo istnieje możliwość domagania się w ramach takiego postępowania zwrotu poniesionych kosztów.
M.S.