W ramach niniejszego artykułu rozpoczynamy cykl wpisów dot. prawa pracy i zagadnień z nim związanych, przygotowanych wstępnie na potrzeby współpracy ze Stowarzyszeniem Gastrowyzysk. W ramach artykułów poruszone zostaną zagadnienia dotyczące nawiązania stosunku pracy oraz jego ochrony. 

Wyodrębnienie cech stosunku pracy ma szczególne znaczenie przy odróżnieniu go od umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia, umowy o dzieło), a co za tym idzie przy ustaleniu, czy doszło do naruszenia zakazu zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi (art. 22 § 12 k.p.)

Za cechy stosunku pracy uważa się:

  1. 1) osobisty charakter – pracownik musi wykonywać pracę osobiście, nie może posłużyć się innymi osobami; jest to kluczowy zapis umów o pracę, albowiem zawarcie informacji w umowie, że czynności mogą być wykonywane przez osobę trzecią (choćby za pisemną zgodą pracodawcy) de facto definiuje taką relację jako umowę cywilnoprawną, 
  2. 2) podporządkowanie – pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy, według jego poleceń; uznaje się natomiast, iż nawet w ramach stosunku pracy może istniej pewien dozór samodzielności (w zależności od branży); z drugiej strony, w ramach umów zlecenia/o dzieło można zawrzeć konieczność stosowania się do zaleceń zleceniodawcy, 
  3. 3) odpowiedzialność pracodawcy – w ramach stosunku pracy pracownik nie ponosi odpowiedzialności za wykonywaną pracę, z wyjątkiem określonym w Kodeksie pracy (m.in. za mienie powierzone czy zawinione działanie); jeśli zatem w umowie zawarty został zapis dot. osobistej odpowiedzialności pracownika za całość działań (np. skutek wykonanych usług), to relację tą należy oceniać raczej przez pryzmat umowy cywilnoprawnej,
  4. 4) dobrowolność – stosunek pracy zawiązuje się na skutek złożenia zgodnego oświadczenia woli stron
  5. 5) odpłatność – za wykonaną pracę pracownikowi należy się wynagrodzenie
  6. 6) ciągłość – wykonywanie pracy musi następować w sposób ciągły – nie wyznacza stosunku pracy jednokrotne wykonanie określonej aktywności,
  7. 7) zasada starannego działania – pracownik wykonuje pracę sumiennie, nie ponosząc ryzyka nieosiągnięcia gospodarczego efektu wykonywania pracy; cecha ta odróżnia stosunek pracy m.in. od umowy o dzieło,
  8. 8) swoboda kształtowania stosunku pracy – strony ustalają stosunek pracy wedle swojej woli, o ile przepisy prawa pracy nie stanowią inaczej

Jeśli ww. cechy nie występują – nie możemy mówić o istnieniu stosunku pracy. 

Zarazem, w ramach stosunku pracy możemy mówić o swego rodzaju cechach konstytutywnych (trzy pierwsze przesłanki) oraz cechach konsekutywnych (pozostałe przesłanki, które mogą pojawić się również w umowach cywilnoprawnych). Dla przykładu wprowadzenie instytucji urlopu w umowie zlecenie nie oznacza per se, że umowa ta stanie się umową o pracę.

Konstruując zatem umowę o pracę, należy zwrócić uwagę nade wszystko na cechy osobistego charakteru świadczenia, braku odpowiedzialności oraz podporządkowania.