Testowanie polega na możliwości stworzenia testamentu – jednostronnego rozporządzenia ostatniej woli na wypadek śmierci, zawierającego ustanowienie dziedzica. Dokument ów miał pierwotnie przede wszystkim odzwierciedlać wolę zmarłego, z biegiem czasu istotny stał się także interes osób żyjących. Wyważenie obu racji nie jest proste, dlatego swoboda testowania jest współcześnie ograniczona przepisami prawa z wielu stron.
Forma
Pierwszą istotną przeszkodą w swobodzie testowania jest wymagana forma. Polski kodeks cywilny zezwala na sporządzenie testamentów zwykłych:
I. Testament holograficzny, zwany także własnoręcznym (art. 949. kc) – przy czym pamiętać należy, że cały testament musi być sporządzony pismem ręcznym – zarówno data, wskazanie dziedzica jak i podpis pod rozporządzeniem;
II. Testament notarialny (art. 950. kc) – polecane rozwiązanie, albowiem testament ten przygotowuje notariusz (a zatem można uniknąć ewentualnych błędów) i trudno go podważyć; samo sporządzenie testamentu przez notariusza jest również stosunkowo niedrogie;
III. Testament allograficzny (art. 951. kc) – rzadziej spotykany testament polegający na ustanym złożeniu oświadczenia woli w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Sporadycznie wykorzystywane są także testamenty szczególne:
I. Testament ustny (art. 952. kc) – przy czym często popełnianym błędem jest niebranie pod uwagę przesłanki „obawy rychłej śmierci spadkodawcy” lub braku możliwości sporządzenia testamentu w innej formie; rozporządzenie powinno zostać dokonane przy obecności 3 świadków – przy czym wszyscy oni muszą być obecni przy tej dyspozycji
II. Testament podróżny (art. 953. kc)
III. Testament wojskowy (art. 954. kc)
Zatem każdy testament sporządzony w inny sposób np. jako zapis audio lub video będzie nieważny, co warto odnotować jako podstawową granicę swobody testowania.
Treść
Ograniczenia swobody testowania dotyczą również treści ostatniej woli zmarłego. Współczesny polski testament nie może zawierać:
I. Warunków (zapisuję żonie samochód, jeżeli obieca nigdy nie wyjść ponownie za mąż)
Stosowanie warunków jest w Polsce możliwe jedynie w czynnościach prawnych inter vivos, czyli między osobami żyjącymi.
II. Terminów (niech Mateusz odziedziczy po mnie mieszkanie w dniu swoich 18. urodzin)
Powołani do spadku stają się spadkobiercami w chwili śmierci spadkodawcy, więc jedynym wiążącym prawnie terminem w testamencie jest zgon.
III Dowolnych wydziedziczeń
Wydziedziczenie, czyli pozbawienie bliskich spadkodawcy prawa do zachowku jest sprzeczne ze społeczną rolą testamentu. Co do zasady majątek po zmarłym jest przekazywany rodzinie,
dzięki czemu wdowiec, wdowa, osierocone dzieci są zabezpieczone finansowo mimo tragedii, jaką jest śmierć osoby bliskiej. Możliwość pozbawienia bliskich zachowku istnieje w postaci wydziedziczenia, lecz zarówno w polskim, jak i europejskim ustawodawstwie to narzędzie jest ściśle regulowane. Wyliczenie okoliczności uprawniających do skutecznego wydziedziczenia można znaleźć w art. 1008 kc.
Podsumowując, testator ma możliwość wyrażenia swojej woli jedynie w ramach form ustawowych, co ogranicza jego swobodę działania. Ponadto, testament nie może składać się
z dowolnej treści, gdyż mogłoby to prowadzić do licznych komplikacji prawnych. Wola zmarłego może być zrealizowana jedynie częściowo ze względu na przewidzianą w kodeksie cywilnym instytucję zachowku, a kolejnym ograniczeniem swobody testowania jest wyliczenie przypadków, gdy wydziedziczenie, czyli pozbawienie wspomnianego zachowku jest możliwe.
M.Z. / M.S.