Jak zostało poruszone w ramach poprzedniego artykułu – dziedziczenie testamentowe wyprzedza dziedziczenie na podstawie ustawy (przepisów Kodeksu cywilnego). Docelowo, jeśli spadkodawca nie chce, aby dziedziczenie odbywało się wg katalogu określonego w przepisach i w opisanej w k.c. kolejności (najpierw dzieci i małżonek, później rodzice etc.) – to niezbędne będzie sporządzenie testamentu, czyli oświadczenia woli na wypadek śmierci (mortis causa).

Testamenty można podzielić wg kilku kategorii, ale najważniejszy ze sposobów dotyczy formy testamentu, czyli tego, w jaki sposób ostatnia wola została złożona. W tym ujęciu możemy wyróżnić testamenty zwykłe (ręczny, notarialny, allograficzny) oraz szczególne (ustny, podróżny, wojskowy). Testamenty zwykle wymagają spełnienia przesłanek formalnych, które są niezbędne do zachowania ich ważności.

a) Testament ręczny (pisemny, holograficzny) – musi być w całości sporządzony pismem ręcznym (bez zapisów komputerowych) oraz obarczony podpisem. Do ważności tego testamentu wystarczy wskazanie osoby spadkobiorcy (Ja, Jan Kowalski do całości spadku po mnie powołuję mojego syna – Andrzeja Kowalskiego). Opcjonalnie warto testament opatrzeć datą (art. 949 k.c.)

b) Testament notarialny (art. 950 k.c.) – sporządzony przez notariusza; najbezpieczniejsza forma testamentu, ze względu na gwarancję jego prawidłowości oraz trudności w jego podważeniu; stosunkowo niedrogi i trudniejszy do ukrycia/zniszczenia, przez wzgląd na to, że testament może zostać odnotowany w Rejestrze Spadkowym (bezpłatnie)

c) Testament urzędniczy (allograficzny) – stosunkowo rzadki testament opisany w art. 951 Kodeksu cywilnego; testament ten przyjmuje postać ustnego oświadczenia złożonego w obecności dwóch świadków oraz wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego; ze złożenia testamentu sporządza się protokół, który podpisują osoby obecne; testamentu tego nie mogą złożyć osoby nieme lub głuche.

Oprócz odpisanych rodzajów testamentu dochodzą również formy tzw. nadzwyczajne, które cechują szczególne warunki ich sporządzenia (w szczególności rychła obawa śmierci). Oznacza to, że oprócz warunków formalnych (np. obecności świadków) niezbędne jest również wykazanie, że spadkodawca nie mógł sporządzić testamentu w zwykłem formie np. przez wzgląd na niemożność dokonania spisania ostatniej woli.

1) testament ustny – składany wobec trzech świadków …jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione…; do ważności testamentu wymagane jest spisanie oświadczenia w formie pisemnej przed upływem roku od złożenia oświadczenia – a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie; istnieje również możliwość odtworzenia treści oświadczenia przed sądem na podstawie przesłuchania świadków;

2) testament podróżny – oświadczenie składane przed dowódcą statku morskiego albo powietrznego lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków; oświadczenie woli powinno zostać spisane przez dowódcę lub jego zastępcę i podpisane przez obecnych, chyba że nie jest to możliwe

3) testament wojskowy – uregulowany w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych; może zostać wyrażony przed sędzią wojskowym, dwoma lub trzema świadkami (jeśli spadkodawca nie może się podpisać).

Warto pamiętać, że zgodnie z dyspozycją art. 955 k.c. …Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu…

M.S.