Dziedziczenie następuje z mocy ustawy. Oznacza to, że sąd (lub notariusz) jedynie potwierdza okoliczność spadkobrania. To z kolei może nastąpić na jedno z dwóch sposobów – na podstawie ustawy oraz na podstawie testamentu.

Zasadą jest, że dziedziczenie testamentowe wyłącza zapisy ustawy, tzn. że ma ono pierwszeństwo przez dziedziczeniem ustawowym. Jeśli zatem spadkobierca chciałby zmienić kolejność dziedziczenia wynikający z przepisów Kodeksu cywilnego (931-940 k.c.). to musi sporządzić testament. Warto w przy tym dodać, że istnieje możliwość częściowego dziedziczenia „z ustawy” oraz częściowo „z testamentu” (art. 926 § 3 k.c.).

Dziedziczenie z ustawy ma charakter dość mocno matematyczny – do szacowania udziału w majątku spadkowym oraz kolejności dziedziczenia stosuje się kilka zasad, w tym:

a) przy dziedziczeniu nie uwzględnia się osób które odrzuciły spadek, zrzekły się dziedziczenia czy zostały uznane za niegodne

b) jeśli osoba uprawniona nie dożyła otwarcia spadku to jej część przechodzi na jej spadkobierców

c) wszystkie osoby z danego kręgu dziedziczą w częściach równych, z ewentualnymi modyfikacjami wynikającymi wprost z przepisów

Wg treści zapisów ustawy kolejność dziedziczenia przedstawia się następująco:

1) w pierwszej kolejności – dzieci i małżonek spadkodawcy w częściach równych, ale małżonek nie mniej niż 1/4 wartości spadku (ma to znaczenie przy spadkodawcy, który posiada więcej niż 3 dzieci); gdy dziecko nie dożyło otwarcia spadku – jego część przechodzi na wnuki (później prawnuki itd.)

2) w przypadku braku dzieci spadek dziedziczy małżonek wspólnie z rodzicami; w tej sytuacji małżonek dziedziczy 1/2 majątku a rodzice po 1/4 (jak ojcostwo nie zostało ustalone to matka dziedziczy połowę; warto tu podkreślić, że małżonek nie dziedziczy z ustawy całości spadku (chyba, że nie ma już żadnej rodziny po stronie spadkodawcy) – nie ma więc sensu odrzucanie spadku przez dzieci „bo mamie się całość należy”; w takiej sytuacji do spadku wejdą dziadkowie a po nich dalsza rodzina

3) w przypadku braku zstępnych i małżonka – cały majątek przypada rodzicom (w częściach równych) lub jednemu z nich, jeśli nie ma zstępnych ani małżonka spadkodawcy

4) w przypadku braku rodzica – spadek przypada rodzeństwu spadkodawcy (odpowiednio w częściach po każdym z rodziców) np. jak spadkodawca miał trzech braci i jego mama jeszcze żyła w chwili ego śmierci to matka otrzyma 1/2 spadku a bracia po 1/6

5) w braku rodziców i ich zstępnych cały majątek dziedziczy małżonek

6) ...w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni na zasadach jak rodzice (czyli ich dzieci w przypadku śmierci któregoś z dziadków)

7)  ...W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku… (pasierb); jest to stosunkowe nowe rozwiązanie o którym warto pamiętać

8) dopiero w przypadku …braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu…

M.S.